Më shumë se 75 të vrarë dhe 1200 persona kanë rënë në pranga nga protesta e ndezur në Iran për revoltën e vajzës 22-vjeçare të cilën e vranë padrejtësisht. ‘Irani është në flakë’- kështu e nisin shkrimin mediat e huaja kur i referohen protestës për viktimën e cila po jep një shembull të revoltës ndaj patriarkatit.

Më 16 shtator 2022, Mahsa Amini,  22-vjeç vdiq në  Iran, ndërsa ishte në paraburgim nga policia. Amini u arrestua nga Patrulla e Udhëzimit, skuadra morale e Komandës së Zbatimit të Ligjit të Republikës Islamike të Iranit që mbikëqyr zbatimin publik të rregulloreve të hixhabit, për mosmbajtjen e duhur të hixhabit .

Menjëherë pasi lajmi për vdekjen e saj u transmetua dhe një fotografi u shfaq në mediat sociale e shtrirë në një spital në Teheran në koma, njerëzit në të gjithë vendin u tërbuan. Vdekja e Amini ilustroi qartë dhunën sistematike të policisë dhe theksoi veçanërisht brutalitetin e regjimit ndaj grave dhe pakicave. Ajo ishte kurde, anëtare e një prej grupeve etnike të pakicave më të shtypura në Iran. Të gjitha gratë iraniane që poshtërohen në mënyrë rutinore për shkak të gjinisë së tyre mund të kenë empati me të. Por kurdët dhe gratë kurde në veçanti e kuptuan mesazhin politik të vdekjes së saj në duart e policisë dhe reagimin e mëvonshëm të dhunshëm të shtetit ndaj protestave.

Vala e madhe e protestave në Iran pas vdekjes së Amini përfaqëson një moment historik në Iran. Njerëzit kanë dalë në rrugë duke bërtitur e ngritur parulla kundër hixhabit të detyrueshëm dhe duke denoncuar liderin suprem të Iranit, Ayatollah Khamenei. Protestat janë ndezur në 31 provinca, duke përfshirë Kurdistanin dhe Teheranin, si dhe qytete si Rasht, Isfahan dhe Qom, ndër komunitetet më konservatore të Iranit . Dhjetëra njerëz janë vrarë nga forcat e sigurisë dhe qindra të tjerë janë arrestuar.

Edhe pse kryengritja aktuale mund të duket e paprecedentë, ajo është në fakt pjesë e një lëvizjeje rezistence të rrënjosur thellë dhe të gjatë nga gratë në Iran. Në atë që shihet gjerësisht si një ndëshkim për qindra gra që morën pjesë në protestat kundër regjimit që çuan në Revolucionin Iranian të vitit 1979 , hixhabi u bë i detyrueshëm dy vjet më vonë në 1981. Rrjedhimisht, heqja publike e hixhabeve u bë një sfidë për regjimin në Iran . Dekada më vonë, në vitin 2017, Vida Movahed u ngjit në një platformë në rrugën Enghelab (Revolucioni) në qendër të Teheranit, hoqi shaminë e saj dhe e tundi atë në ajër në shenjë kundërshtimi ndaj hixhabit të detyrueshëm  Kjo u pasua nga gra të tjera dhe lëvizja u bë shpejt e njohur si Vajzat e Rrugës së Revolucionit ose Dokhtaran-e Khiaban-e Enghelab .

‘Vajzat e Rrugës së Revolucionit’ përfaqësonte një sfidë themelore nga gratë e reja ndaj ligjeve të detyrueshme të mbulesës në Iran. Veprimet e tyre rezultuan në një rritje të numrit të grave që dolën me guxim në rrugë pa hixhab në kundërshtim me shtetin. Çuditërisht, kur linieri i vijës së ashpër fetar Ebrahim Raisi u bë president në zgjedhjet e kontestuara të vitit 2020 , mesazhi ishte i qartë: gratë do të shtypeshin më tej.

Kjo kryengritje e fundit është një hallkë në një zinxhir protestash që së bashku kanë potencialin për të sjellë ndryshime thelbësore në Iran. Gjithçka filloi me Lëvizjen e Gjelbër pro-demokratike në vitin 2009, e ndjekur nga kryengritjet popullore në 2018 dhe 2019 . Lëvizja e Gjelbër ishte kryesisht paqësore, por kryengritjet u bënë gjithnjë e më konfrontuese me çdo valë shtypjeje. Gratë kanë qenë në krye në të gjitha këto protesta, duke paraqitur një sfidë të vërtetë për regjimin. Ata janë liderët e ndryshimit transformues, pararoja e një revolucioni të mundshëm, që sfidon legjitimitetin e qeverisë aktuale.

Protestat aktuale janë fokusuar në dy kërkesa kryesore: dinjitet dhe liri. Të dy kanë munguar në jetën politike në Iran dhe të dy kanë një prani të spikatur në pothuajse të gjitha sloganet gjatë kësaj kryengritjeje, veçanërisht “Gruaja, Jeta, Liria”.

Me çdo valë proteste, dëshira për liri forcohet, zërat bëhen më të fortë dhe suksesi është i arritshëm. Edhe një herë, gratë iraniane janë në ballë të kërkesës për ndryshime transformuese. Me mbështetjen e fortë këtë herë të burrave, pakicave politike dhe etnike dhe grupeve të tjera të privuara nga e drejta, ata mund ta çojnë vendin e tyre më pranë një shoqërie më të lirë dhe më të drejtë.