Cila është Europa e vërtetë?

Kontinenti kryesisht paqësor, demokratik dhe i bashkuar i dekadave të fundit? Apo Europa e fragmentuar, e paqëndrueshme dhe e mbushur me konflikte që ekzistonte për shekuj më parë?

Nëse Donald Trump fiton zgjedhjet presidenciale në SHBA në nëntor, ne mund ta zbulojmë këtë së shpejti.

Trump flirtoi me tërheqjen e Shteteve të Bashkuara nga NATO gjatë mandatit të tij të parë si president. Disa nga ish-ndihmësit e tij besojnë se ai mund ta bëjë vërtet atë. Dhe nuk është vetëm Trump që flet në këtë mënyrë. Siç ka argumentuar senatori amerikan JD Vance, një nga bashkëpunëtorët kryesorë të Amerikës së Parë: “Ka ardhur koha që Evropa të qëndrojë në këmbët e veta”. Edhe në mesin e atyre që nuk pajtohen në mënyrë eksplicite për etikën America First, tërheqja e prioriteteve konkurruese – veçanërisht në Azi – po bëhet më e fortë. Një Evropë post-amerikane po bëhet gjithnjë e më e menduar. Ia vlen të pyesësh se çfarë lloj vendi mund të jetë.

Optimistët shpresojnë se Evropa mund të vazhdojë të lulëzojë – edhe nëse humbet ombrellën e sigurisë së SHBA-së që liderët e NATO-s do të festojnë në samitin e 75-vjetorit të aleancës në Uashington në korrik. Shtetet e Bashkuara mund të shkojnë në shtëpi, në këtë këndvështrim, por një Evropë që është bërë e pasur, e qëndrueshme dhe e besueshme demokratike gjatë 80 viteve të fundit është gati të veprojë si një forcë konstruktive dhe e pavarur në një botë shumëpolare.

Megjithatë, ka më shumë gjasa që një Evropë post-amerikane të luftojë për të përballuar kërcënimet me të cilat përballet – dhe madje mund të kthehet, përfundimisht, në modelet më të errëta, më anarkike, më joliberale të së kaluarës së saj.

“Evropa jonë sot është e vdekshme. Mund të vdesë”, paralajmëroi presidenti francez Emmanuel Macron në fund të prillit.

Evropa ka ndryshuar në mënyrë kaq dramatike që nga Lufta e Dytë Botërore, saqë shumë njerëz – veçanërisht amerikanët – kanë harruar se sa i pashpresë dukej kontinenti dikur. Evropa e vjetër prodhoi disa nga agresorët më të mëdhenj të historisë dhe tiranët më ambicioz; ambiciet e saj perandorake dhe rivalitetet e brendshme prekën konfliktet që tërhoqën vendet në mbarë botën. Evropa ishte vendi i “luftërave të përjetshme” dhe telasheve të pafundme, tha aviatori dhe izolacionisti i shquar Charles Lindbergh në 1941-më mirë që Shtetet e Bashkuara të qëndrojnë larg atij kontinenti të mallkuar.

Çështja themelore ishte një gjeografi që ngërtheu shumë pretendentë të fuqishëm në një hapësirë ​​të vetme. E vetmja mënyrë për të mbijetuar në këtë mjedis ishte zgjerimi në kurriz të të tjerëve; kjo dinamikë e dënoi Evropën me cikle konfliktesh katastrofike. Pas 1870-ës, shfaqja e një Gjermanie të bashkuar si xhaketë industriale dhe ushtarake në qendër të rajonit e ktheu këtë pije edhe më toksike. Politika e kontinentit ishte po aq e paqëndrueshme sa gjeopolitika e tij: Që nga Revolucioni Francez e tutje, Evropa përjetoi luhatje të egra midis liberalizmit dhe disa prej formave më groteske të tiranisë në histori.

Ndërhyrja e SHBA-së ndihmoi në shndërrimin e një “kontinenti të errët”, siç e quajti Evropën historiani Mark Mazower, në një parajsë posthistorike në zemër të një rendi liberal në zgjerim. Ishte një arritje që ndryshon botën – të cilën disa amerikanë tani duken të vendosur ta vënë në rrezik.

Angazhimi i SHBA-së ndaj Evropës nuk ishte menduar kurrë të zgjaste përgjithmonë. Paul Hoffman, i cili mbikëqyri Planin Marshall, i pëlqente të tallte se qëllimi i tij ishte “të ngrinte Evropën në këmbë dhe të largohej nga shpina jonë”. Në vitet 1950, presidenti i SHBA Dëight D. Eisenhoëer pyeste veten se kur evropianët mund të bënin përpara, në mënyrë që Uashingtoni të “ulej dhe të pushonte disi”. Në shumë raste, Shtetet e Bashkuara konsideruan shkurtimin apo edhe eliminimin e pranisë së trupave të tyre.

Kjo nuk duhet të jetë befasuese: roli i SHBA-së në Evropë solli përfitime të jashtëzakonshme, por gjithashtu imponoi kosto të jashtëzakonshme. Shtetet e Bashkuara u zotuan të mbrojnë, edhe me rrezikun e luftës bërthamore, vendet mijëra milje larg. Duke ofruar ndihmë të huaj dhe duke lejuar akses asimetrik në tregun e saj të madh vendas, ajo rindërtoi një kontinent dhe ndihmoi vendet e huaja të rriteshin më shpejt se vetë Shtetet e Bashkuara.

Roli i SHBA-së në Evropë solli përfitime por edhe imponoi edhe kosto të jashtëzakonshme…

Ajo toleronte liderët aleatë, si presidenti francez Charles de Gaulle, i cili ndonjëherë dukej pozitivisht i indinjuar me mbrojtjen që ofronin Shtetet e Bashkuara. Dhe Uashingtoni hodhi poshtë një nga traditat e tij diplomatike më të nderuara – një armiqësi ndaj aleancave të rënduara – për t’u bërë kujdestari i një kontinenti që prej kohësh nuk ishte gjë tjetër veçse telashe.

Ambivalenca që rezultoi u mbajt nën kontroll nga kërkesat e Luftës së Ftohtë – dhe sepse kritikët nuk mund të ofronin kurrë një koncept të zbatueshëm të sigurisë evropiane pa Shtetet e Bashkuara. Por sot, ndërsa irrituesit e vjetër vazhdojnë dhe sfidat e reja tërheqin vëmendjen e Uashingtonit në drejtime të tjera, skepticizmi i SHBA-së ndaj Evropës është më i fortë se kurrë. Mishërimi i tij është Trump.

Trump është ankuar prej kohësh për barrën që mban Uashingtoni në NATO; ai ka kërcënuar se do t’i lejojë rusët plaçkitës të bëjnë “çfarëdo dreqin të duan” aleatëve evropianë të lirë. Ai qartazi e urren BE-në, të cilën ai e sheh jo si kulminacionin e unitetit kontinental, por si një konkurrent të ashpër ekonomik. Si një populist joliberal, ai është indiferent – ​​në mos armiqësor i plotë – ndaj fatit të demokracisë liberale në Evropë. Pse duhet të kujdesen amerikanët për Evropën, pyet ai, kur ka një “oqean mes nesh”? Kur Trump promovon politikën e tij të jashtme America First, ai nënkupton një politikë të jashtme në të cilën Shtetet e Bashkuara më në fund heqin detyrimet e pazakonta që kanë marrë që nga Lufta e Dytë Botërore.

Për të qenë i qartë, askush nuk e di saktësisht se çfarë mund të bëjë Trump në detyrë. Një tërheqje e plotë nga NATO, e cila do të zemëronte ndërkombëtarët republikanë të mbetur, mund të mos ia vlejë çmimin politik. Por me Trumpin që pretendon për presidencën dhe bashkëpunëtorët e tij që po fitojnë forcë mes republikanëve – dhe kërcënimi që Kina paraqet për interesat e SHBA-së në Azi po bëhet gjithnjë e më i rëndë – është koha që të merret seriozisht mundësia që Shtetet e Bashkuara mund të largohen vërtet nga Evropa një ditë dhe të marrin në konsideratë çfarë mund të ndodhë më pas.

Një projeksion i presidentit ukrainas Volodymyr Zelensky duke u folur pjesëmarrësve u mblodh në skenë me flamujt e shteteve anëtare pas tyre në Samitin e Kryetarëve të Shteteve dhe Qeverive të Këshillit të Evropës më 16 maj 2023 në Reykjavik, Islandë.

Në një skenar optimist, Evropa do të mbetej demokratike, kohezive dhe e bashkuar kundër armiqve të saj. Një tërheqje e SHBA-së mund ta detyrojë BE-në të mbështesë Ukrainën gjatë luftës aktuale, t’i japë Kievit garanci domethënëse sigurie pas paqes dhe ta kthejë veten në një aktor ushtarak të klasit botëror për të shmangur Rusinë dhe kërcënimet e tjera të shmangura më parë nga Shtetet e Bashkuara. Kështu Evropa do të shfaqej si një shtyllë e fortë dhe e pavarur e një rendi botëror liberal. Uashingtoni do të ishte i lirë të fokusohej në prioritete të tjera, duke krijuar një ndarje më efikase të punës në botën demokratike.

Europa sigurisht që ka burimet për t’u kujdesur për veten. Nuk është vendi i brishtë dhe i varfër i fundit të viteve 1940, por një komunitet i pasur, potencialisht i fuqishëm ku demokracia dhe bashkëpunimi janë bërë normë. PBB-ja e BE-së është rreth 10 herë më e madhe se ajo e Rusisë. Që nga viti 2022, vendet e BE-së kanë dhënë kolektivisht më shumë ndihma ushtarake dhe të tjera për Ukrainën sesa Shtetet e Bashkuara, dhe më në fund po riinvestojnë në industritë e mbrojtjes që u atrofizuan pas Luftës së Ftohtë. Liderët evropianë, për më tepër, tashmë po përgatiten për të ardhmen post-amerikane, qoftë duke i kthyer vendet e tyre në fuqi serioze ushtarake, siç po bën Polonia, ose duke mbrojtur një shtytje të ripërtërirë për autonominë strategjike evropiane, prioriteti i përjetshëm në Paris. Është koha për të ndërtuar një kontinent “më të bashkuar, më sovran, më demokratik”, deklaroi në prill Macron – lideri që duket më pozitiv për perspektivat post-amerikane të Evropës.